Guus Middag • Nonnenspiegel

• N O N N E N S P I E G E L

 

Wie weet nog wat ijsbloemen zijn? Het is iets van voor de opkomst van de centrale verwarming en de dubbele of driedubbele beglazing. En uit de tijd toen het ’s winters nog echt vroor. Dan sloeg in de onverwarmde slaapkamers de adem van de slapenden neer op de binnenkant van het koude raam en vormde daar dan mooie grillige patroontjes van ijs. Als je de volgende ochtend de gordijnen wegschoof, was het slaapkamerraam ondoorzichtig geworden, en het uitzicht vervangen door een grijswit geheel van veer- en varenachtige vormen: ijsbloemen.

De dichter Chr. J. van Geel schreef een gedicht, ‘IJsbloemen’*, over wat je er allemaal in kon zien. Een ‘oase’ bijvoorbeeld, maar dan wel een ‘oase onder een pak sneeuw’. Of de manen van een leeuw, maar dan wel de ‘berijpte manen van een leeuw’. Een indiaanse verentooi, maar dan zonder de gebruikelijke bonte kleuren; een witte verentooi, een ‘schedelverentooi’.

Wat nog meer? De vacht van een schaap, met al die witte krullen. Of ‘een dicht berkenbos’. Het dichtgevroren raam is als een schilderij waar je lang naar kunt kijken. ‘Een bloemstilleven’, aldus Van Geel. Of ‘een Séraphine’, naar de naïeve Franse bloemenschilderes Séraphine de Senlis. Of ‘een nonnenspiegel'. Wat is een nonnenspiegel? Ik wist het niet. Het woordenboek ook niet. Maar het internet, na enig zoeken, wél. Nonnen horen niet ijdel te zijn, en zij horen dus ook niet in een spiegel te kijken. Maar soms wint, ook bij hen, de nieuwsgierigheid het van de voorschriften. Daarvoor is een devote oplossing gevonden: een spiegel die, als je erin kijkt, de afbeelding van een heilige te zien geeft, of een stemmige tekst, omgeven door allerlei kunstig in het spiegelglas gegraveerde veer-, varen- en bloemenvormen. Daartussen zitten enkele kleine stukjes onbewerkt spiegelglas, waarin de nieuwsgierige nonnen dan een glimp van hun eigen uiterlijk kunnen opvangen.

Als je op internet naar afbeeldingen van die nonnenspiegels kijkt, doen ze heel sterk aan iets denken. Aan wat? Aan een raam met ijsbloemen. 

Uit Verklarend zakwoordenboekje van rare woorden van Guus Middag, te koop (gesigneerd én geïnscribeerd) in de webwinkel van Onze Taal.

*

IJsbloemen

Het raampje is een Séraphine,

een bloemstilleven ongezien,

een nonnenspiegel, een gewas

vol donzen dorens, melk van gras,

oase onder een pak sneeuw,

berijpte manen van een leeuw,

albino’s, schedelverentooi,

strikken van tule, ’t krullenooi —

ze drukt haar pop tegen haar vacht

en ooilam, ooilam zegt ze zacht —,

paard, pluim, toom, tuig en rinkellast,

dood fluitekruid, een holle bast,

een schalvel, een dicht berkenbos,

een meisjesschool met haren los

het duin afrennend wie-het-eerst,

een knippapieren kinderfeest,

van porselein, van gips, van steen,

soldaten op hun tinnen teen.

Het ziet er van de doden wit.

Men kijkt er binnen hun gebit.

Een schaduw zonder ondergoed.

Graftuiltje dat het zeggen moet.

Chr.J. van Geel (1917-1974)

uit: Spinroc en andere verzen (1958)